İyi Kitap, Mart 2013, 3. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumunun Ardından

Nilay Kaya

Ankara Üniversitesi Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Uygulama ve Araştırma Merkezi (ÇOGEM) tarafından 5-7 Ekim 2011 tarihlerinde düzenlenen 3. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu kitaplaştırıldı ve şimdiden bu alanda araştırma yapanların başvurabileceği oldukça kapsamlı bir kaynak olma özelliğini taşıyor.

Sempozyumların kitaplaştırılması başlı başına meşakkatli bir iştir ve yapılan her sempozyumun ardından bunun gerçekleştiği söylenemez. Kaldı ki tek bir yazarı, kuramı, konuyu ele alan sempozyumlar bir yana, çocuk ve gençlik edebiyatı gibi ele alınacak çok sayıda meselesi olan, bu meseleleri sadece bildiriler üzerinden tartışmakla kalmayıp atölye çalışmalarıyla da destekleyen, iki gün gibi kısa bir sürede oldukça yoğun bir malzeme çıkaran, alan için son derece bereketli bir sempozyumdan bahsediyoruz. 1327 sayfalık bir kitaba dönüşen bu sempozyuma yansıyanlar, yaratıcı drama, resim, karikatür atölye çalışmaları, canlı gösteriler, yazarlarla gerçekleştirilen imza günleri ve söyleşi dışında kalanlar sadece: çok sayıda akademisyen, yazar ve çizer tarafından sunulan bildiriler ile atölye çalışmalarının kitaplaştırılmaya müsait olanları. Çocuk ve gençlik edebiyatının geçmişteki ve şimdiki durumunu tüm özellikleriyle saptamayı, mevcut sorunlara farklı görüşlerden destek alarak çözümler getirmeyi hedefleyen bu sempozyumu ‘kapalı devre’ bir etkinlik olarak bırakmayıp temel bir başvuru kaynağına dönüştüren Prof. Dr. Sedat Sever önderliğindeki ÇOGEM’in emeği karşısında saygıyla eğilmek gerekiyor.

İlk olarak bu değerli sempozyumun mimarı olan ÇOGEM’i daha ayrıntılı tanıtmakta fayda var. 2009 yılında Ankara Üniversitesi’nde kurulan ÇOGEM, çocuk ve gençlik edebiyatı alanında bir üniversite bünyesinde kurulan ilk merkez olma özelliğini taşıyor. Ancak resmi bir oluşum haline gelmeden önce de bu alanda hatırı sayılır çalışmalar gerçekleştirmiş. Türkiye’nin bir üniversitede kurulan ilk çocuk kütüphanesi (Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Çocuk Kütüphanesi), 1. ve 2. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı sempozyumlarının yanı sıra alanın yetkin yazarlarıyla çocukları söyleşilerde buluşturma ve okuma kültürünün kazandırılması amacıyla öğretmenlerle buluşma bu çalışmalara örnek. ÇOGEM gerek yurt içinde gerekse yurtdışında çocuklara ve gençlere okuma kültürünü kazandırmak amacıyla bilimsel çalışmalar ve araştırmalar yapmaya devam etmekte.

Onur sanatçısı olarak Muzaffer İzgü’nün seçildiği, açılış bildirilerini Prof. Talât Sait Halman ve Prof. Dr. Orhan Öztürk’ün sunduğu 3. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumunda hangi konular ele alınmış, gelin daha yakından bakalım. Sempozyumun mimarı olan Prof. Dr. Sedat Sever’in açılış konuşmasının sonunda Fazıl Hüsnü Dağlarca’dan alıntıladığı dizeler, sempozyumun başlıca meramını ve odaklanma şeklini zarifçe niteliyor: “Ağaçlar esen yeli sever / Esen yel / Ağaçları sever / Kuş / İkisini birden sever / Çocukların hepsi / Üçünü birden sever” Çocukluk okumayı sevmek için en doğru zaman olabilir. ÇOGEM’İN genel faaliyetleri ve uzun uğraşlar sonucunda ortaya çıkan bu sempozyum bu sevgiyi kazandırmak yönünde atılan önemli bir adım. Sunulan yüzlerce bildiri çocuk ve okuma meselesini farklı boyutlarıyla ele almış. Türkçe öğretimi ve çocuk, çocuk edebiyatı ve eğitim, çocuk edebiyatı incelemeleri, çocuk edebiyatı ve yayıncılık, çocuk kitapları ve resim, masal, müzik, okuma kültürü, kitap ve dil gelişimi gibi konular bu bildiri konularının sadece bir kısmını oluşturuyor. Bunların yanı sıra çocuk edebiyatının bugün geldiği noktayı daha sağlıklı bir şekilde saptamak adına alanın tarihine el atan bir oturum gerçekleştirildiği gibi, çeviri ve pedagoji üzerine de bildiriler sunulmuş. Bildirilerin her biri sempozyumda sunuldukları haliyle, akademik yayın ilkelerine uygun bir şekilde kitapta yer alıyor.  

Bildirilerin başlıklarına bakıldığında bu alanda yapılan çalışmaların evrensel bir boyutta ve güncel eğilimleri yakalamaya yönelik olması dikkat çekici olduğu kadar sevindirici. Dr. Mustafa Çetin’in “Yabancı ya da İki Kültürle Büyüyen Türk Çocuklarına ve Gençlere İkinci Dil Olarak Türkçe Öğretiminde E-Kitap Tabanlı Resimli Sözlük Uygulamaları” adlı bildirisi çift dillilik meselesini eğitimde yeni yöntemler ışığında ele alışıyla ya da Arş. Gör. Pınar Çakır’ın “Christine Nöstlinger ve Sevim Ak’ta Çocuğun Gözünden Yetişkinlerin Dünyasına Eleştirel Bir Bakış” adlı bildirisi karşılaştırmalı üslubuyla bu saptamaya birer örnek. Öte yandan, çocuk edebiyatının yazıdan müteşekkil tek boyutlu bir mesele olmadığını göstermek adına resim, grafik, müzik gibi bu edebiyata katkı sağlayan diğer unsurlara yer verilmesi oldukça kapsayıcı bir yaklaşım. Öğr. Gör. Dr. Arzu İpek Yükselen ile Arş. Gör. Dr. Saniye Bencik Kangal’ın birlikte sunduğu “Resimli Çocuk Kitaplarının Renk Kavramı Kazanımı Üzerine Etkisinin İncelenmesi” adlı bildiri edebiyattaki görselliği bilişsel gelişim konusuyla birleştiren dikkat çekici bir çalışma. Öğr. Gör. Ceylan Ünal Akbulut’un “Çocuk Edebiyatında Masal ve Müzik İlişkisi” ismini taşıyan bildirisi ise edebiyatın başka bir sanat dalıyla, müzikle kurduğu etkileşim açısından ilgi çekici bir bildiri.

ÇOGEM’in ve sempozyumun başlıca gayesi olan çocuklarda ve gençlerde okuma sevgisini uyandırmak, “Çocuk ve Okuma Kültürü” başlığı altında gerçekleştirilen oturumun odak noktası olmuş. Bu oturumda sunulan bildiriler Milli Eğitim Bakanlığı’nın 100 Temel Eser uygulamalarını inceliyor, erken çocukluk döneminde okuma alışkanlığı kazandırma üzerine gidiyor ve bu hususta Türkçe öğretmenlerinin fikirlerini mercek altına alıyor. Arş. Gör. Ceren Karadeniz’in “Dünyada Çocuk Kütüphaneleri ve Japonya Örneği: Bunko” adlı bildirisi, okuma kültürünün geliştirilmesi için dünyada nasıl uygulamalara gidildiği hakkında aydınlatıcı fikirler sunuyor.

Çocuk ve gençlik edebiyatında dilin kullanımı, “Dil Gelişimi” başlığı altında akademisyenlerin bu konudaki farklı görüşlerine yer verilerek tartışılıyor. Gerek okul öncesi kitaplardaki gerekse Yalvaç Ural, Gülten Dayıoğlu gibi yazarların eserlerindeki dil kullanımları çocuğa görelik ve dil gelişimine katkıları bağlamında irdeleniyor.

Bildirilerin ardında yer alan atölye çalışmaları, sempozyumda bulunmayanlara kaçırdıkları için hayıflanacakları ama bu kitap sayesinde erişebilecekleri fikirler sunuyor. Sevim Ak ile Prof. Dr. Aysel Köksal Akyol’un birlikte gerçekleştirdikleri “Çocuk Edebiyatı ve Drama Atölyesi”, Nilay Yılmaz’ın “Yaratıcı Okuma Nedir? Yaratıcı Okuma Sürecinde Neler Yapılabilir?” başlıklı atölye çalışmaları çocuklarla yapılabilecek çeşitli uygulamalara verilebilecek ilham verici örneklerden.

Çocuk ve gençlik kitaplarının çocuğa görelik ilkesine gözetilerek yaratılmasının, okullardaki edebiyat öğretiminin geleneksel kalıplardan çıkartılarak güncel, evrensel, yaratıcı bir boyut kazandırılmasının, sempozyumun onur sanatçısı Muzaffer İzgü’nün de açılış konuşmasında vurguladığı gibi daha çok çocuk kütüphanesinin açılmasının gerekliliği, yayınevlerine ve konuyla ilgili sivil toplum kuruluşlarına düşen görevler gibi öneriler kitabın “Sonuç Bildirgesi” kısmında yer alıyor. Bu konuda daha fazla bilimsel çalışma yapılması yönünde teşvik edici bir çalışma olan sempozyumun ve kitabın oluşturulmasında emeği geçen herkese gönülden teşekkür etmek gerekiyor. Kütüphanelerinizde genişçe bir yer açmanızda fayda var...

O ROMANI BEKLERKEN… Miller Time, Aralık 2012

Kanına bir kez Kinyas ve Kayra bulaşan Hakan Günday okurları, onun her romanını okuduktan sonra acı tatlı bir bekleyiş içine girer, malum. 2000 yılında Kinyas ve Kayra ile edebiyat âlemine giriş yapan Günday, Zargana’dan Piç’e, Malafa’dan Azil’e, Ziyan’dan en son geçtiğimiz yıl yayımlanan Az’a derken bütün mahsülleriyle bizleri bu bekleyişin azılı bir müptelası yapmış durumda. Bu bekleyişin en tatlı taraflarından biri de romanların keyfini sindirmek dışında, röportajlarında dile getirdiği ya da bizzat romanlardan çıkardığımız kadarıyla Günday’ın dünyasına dair fikirler edinip bu dünyayı besleyen kaynakların da tadına varmak. Hakan Günday çok sevdiğini belirtti diye Louis-Ferdinand Céline’in Gecenin Sonuna Yolculuk adlı romanını keşfeden okurlar çoktur örneğin. Romanlardan aldığımız keyfe ‘bonus’ tadında eklenen Malafa’nın tiyatro uyarlaması ise tiyatroyla fazla haşır neşir olmayanları bile Dot’a sürüklemiştir. Hakan Günday’ın oyunlaştırdığı, Murat Daltaban’ın yönettiği Malafa başlı başına bir tiyatro zevki sunarken, romanın kendisini yeniden okuma isteği uyandırıyordu keza. Şimdilerde internette dolanan beş adet teaser ise yeni bir Hakan Günday romanı okuyamadığımız bu bekleme sürecinin acılı kısmına merhem niteliğinde olabilir: Ümit Ünal yazıyor, Selim Demirdelen yönetiyor ve Günday’ın üçüncü romanı Piç, Hiç adıyla filme çekiliyor. Hakan Günday, 1-6 Ekim tarihlerinde düzenlenen İstanbul Tanpınar Edebiyat Festivali’nde Günday severlerin sevme potansiyelinin yüksek olduğu başka bir yazar olan Edgar Keret ile birlikte bir söyleşide karşımıza çıktı. Bazen bekleyişin kendisi en az beklenilen kadar güzel olabiliyor. Bakın bu söyleşi bize nasıl lezzetler sundu…

Bir kere Hakan Günday’ı neden sevdiğimizi bir kere daha anladık. Onun sırf karanlık sokaklarda büyüyen, içkiyle, uyuşturucuyla, şiddetle, öfkeyle, çatışmayla beslenen karakterler yarattı diye “yeraltı edebiyatının karanlık prensi” olmadığını mesela. Kaldı ki, bir keresinde Hakan Günday’ın eski bir söyleşisinde dediği gibi, kitapçıların “yeraltı edebiyatı” diye bir rafları olacaksa bu rafa olsa olsa tek bir kitap yaraşır: Dostoyevski’nin Yeraltı Adamı. Bu görüş bile onun her şeyden önce derdinin hikâye anlatmak olduğunu gösteriyor. Nitekim Günday, bizlere ilk olarak bu derdini dile getirdi. Evet, hayatın içindeki sıkıntılı konuları tercih ettiğini söyledi ama bunları mümkün olduğunca tarafsız, çıplak bir bakışla “ameliyat anlatır” gibi anlatmaya çalıştığını da ekledi. Yine kendi deyişiyle “kekeme bir yazısı” olduğu için de anlatmak istediklerini öykü ile değil, romanla anlattığını söyledi.  

Peki ya bir yazar süperstar muamelesi görebilir mi? Söyleşinin yapıldığı salonda oturacak yer kalmadığını, söyleşi bittikten sonra yazardan imza almak için ufak çaplı bir izdiham yaşandığını ve bu kalabalık okur topluluğunun çoğunun genç olduğunu belirtirsek “süperstarlık” sorusu Hakan Günday’a yöneltilen yerinde bir soruydu. Günday’ınki süperstarlık egosu değil ama düşünmeyi bile düşünmediği fikirler yazıda çıktığı, yazıya malzeme olan her şey gündelik hayattan farklılaşıp son derece akıllı bir inşaat sürecine girdiği için yazdığı şeyin kendisinden daha önemli olduğunu söyleyerek yazının bizzat kendisini süperstar olarak gördü bir anlamda. Yazmanın yalnız bir iş, yanına bir ikinci kişi gelene kadar ellerinin titremediğini, yazının onun patronu olduğunu söyleyen birisinin kendisi nasıl süperstar olabilir ki zaten? Bununla birlikte yazarın içine doğduğu dünyayı yeniden inşa etmek isteği başlı başına bir ruh hali olduğu için gençlerin onu ayrıca seviyor olabileceği fikrinde de hiç haksız sayılmazdı.

Bu yılki İstanbul Tanpınar Edebiyat Festivali’nin ana teması şehir ve korku olunca Günday’a korkuları da soruldu. Bu soruya çok sevdiği yazar Céline’in kullandığı bir metaforla cevap vererek bizleri de kendi korkularımızla yüzleştirdi: Yedi tane köpek kutuplarda giderken en önde giden kılavuz köpek yolda çatlak varsa uluyarak haber verir. Hepimizin bu çatlakların arasında durması yeterince korku verici değil mi? Ama çatlakları haber veren kılavuz köpeklerin, bu durumda yazarların, olması da bir o kadar huzur verici.

Piç’in sinema serüveni Hiç de Hakan Günday’a yöneltilen sorulardan bir tanesiydi. Günday, roman sinemaya uyarlanırken tek bir kriteri önemsediğini söyledi: ruh muhafazası. Gerekirse hikâyenin bile değiştirilebileceğini ama kitabın “fotokopisinin çekilmemesi” gerektiğini söyleyerek yeniden üretimin ne kadar serbestse o kadar iyi olabileceğinin altını çizdi. Bu durumda Günday’ın filmin halihazırda devam eden çekimlerinden pek haberdar olmadığına şaşırmamamız gerekiyor çünkü o artık filmi aynı lisanı konuştuğu için güven duyup fikrini verdiği Ümit Ünal’ın senaryosu olarak görüyor.

Yazar neden yazar? Söyleşinin sonunda sorulan bu soruya Hakan Günday’ın verdiği cevap, yazacaklarını beklememiz için bir sebep daha veriyor bize: “Bir gün Büyük İskender olunca yazmazsınız artık. Belki de anlatacak bir şey kalmayınca. Paylaşmama isteği başladığı zaman. Çaresizlikten başlayışınız gibi çaresizlikten yazmayı da bırakabilirsiniz. Yıllardır ayakta duran rock grupları başarısını sürekli değişmelerine bağlı.” Yazarın dediği gibi her şey değişime tabi. O yüzden heyecan verici, beklemesi güzel…

İyi Kitap, Sayı 46, Aralık 2012: Masalcı Dede’nin sandığından dökülenler

Mavisel Yener’in mizahî üslubuyla yarattığı Elma Şekeri Ülkesi’nin başkahramanı, mor sakallı, kırmızı saçlı Masalcı Dede. Küçük okurlarına hem güzel masallar anlatıyor, hem de masalların nasıl ortaya çıktığı üzerine düşünmeyi teşvik ediyor.

Büyük küçük hepimizin düş ve düşünce dünyasını besleyen masalları kim nereden bulup getirir, hiç düşündünüz mü? Dil ve halk bilimi çalışmalarına itimat ettiğimizde, Grimm kardeşler gibi kişilerin diyar diyar gezerek onları toplayıp huzurlarımıza sunduğunu biliyoruz. Peki, kurmacanın kendisine itimat ederek, şimdi de o masalların ta en baştan nereden çıktıklarını bir hayal etsek? Ayda yaşayıp biz yeryüzündekilere hikâyeler anlatan komik adama, her yılbaşında dünyanın dört bir köşesindeki çocuklara çuval çuval oyuncak götüren ak sakallı Noel Baba’ya inanıyorsanız, masalları bizlere ulaştırmak için gezegenler katederek onları toplayıp bir sandıkta biriktiren sakallı bir dedenin varlığı ihtimali düşsün aklınıza. Bu tatlı ihtimal çocuk edebiyatının en üretken isimlerinden Mavisel Yener’in son kitabı Elma Şekeri Ülkesi’nde gerçek oluyor, hem de olabilecek en güzel masal diliyle...

MOR SAKALLI MASALCI DEDE

Yener’in müthiş mizahî üslubuyla masalın doğasına kafa yormayı sevdiğini, bunu kurgularının meselesi ettiğini Evinden Kaçan Masal ve Masalcının Mektubu gibi yapıtlarından biliyoruz. Elma Şekeri Ülkesi’nde de benzer bir yaklaşımla yoluna devam ederek bize masallar anlatırken, onların nasıl oluştuğunu da hikâyesinin çerçevesi haline getiriyor. Bu kitabın başkahramanı olan mor sakallı, kırmızı saçlı Ma- salcı Dede, bizlere masal hediye edebilmek için Çobanyıldızı ile Dünya dışındaki gezegenlere ve ülkelere yolculuk ederken, bu yolculuğun kendisi başlı başına bir çerçeve masal oluyor.

Masalcı Dede en taze masalları yakalamak için Dünya ile yetinmeyip Zologa gezegeninden başlayan bir iş gezisine çıkıyor. Bu gezi boyunca bizleri ziyadesiyle tatmin edecek masallar yakaladığını peşinen söyleyelim, ama bu yolculuğun öyle zahmetsiz bir iş olduğunu da sakın düşünmeyin. Zira her biri Masalcı Dede’nin masal sandığına bir masal karakteri olarak girebilmek için bin türlü kapris yapan, dedeye yaranmaya çalışan türlü karakter, insana yaka silktirecek cinsten. Neyse ki Masalcı Dede’miz işinde öyle deneyimli ki büyük bir bilgelik ve tatlılıkla her türlü hırsı alt etmesini iyi biliyor. Örneğin, kendi gölgesiyle kavga ederek kendince kahraman olmak isteyen öfkeli bir Zologalı, hem katılmayı çok istediği bilgelik yarışmasını kaçırıyor, hem de Masalcı Dede’nin bilgelik sandığından payına düşeni alıyor. Bunlar da her masalın sonunda almaya alışkın olduğumuz kıssadan hisseler.

ZOLOGA GEZEGENİ SAKİNLERİ

Dünya dışı gezegenlerde sandığına masal kahramanı olarak atacağı kimlerle mi karşılaşıyor Masalcı Dede? Zologa’daki bilgelik yarışma- sı için birbiriyle kıyasıya didişenler; başkasına saldırmaya ihtiyaç duymadan başarıyı yakalayan Çabi gibi dürüst kişilerin yanı sıra kıskanç Mula gibi hiç de sportmen olmayanlar; tıpkı Alis Harikalar Diyarı’ndaki gibi sürekli bir yere yetişmeye çalışan cep saatli tavşanlar. Bunlar dedenin sandığına kahraman olarak giren rengârenk karakterlerden sadece birkaçı. Hele içlerinde bir tanesi var ki saçlarını ve tırnaklarını kestirmeyi büyük bir inatla reddedip upuzun makas gibi tırnakları ve diken gibi saçlarıyla etrafındaki herkesi korkutan Alman masal kahramanı Struwwelpeter’i andırıyor: Sekiz yaşındaki Nebula adlı bu kız herkese kurabiye pişirmek istiyor ama yaptığı kurabiyeleri kimsenin yemek istemediğini görüyor. Neden mi? Çünkü Nebula o zamana kadar tırnaklarının temizliğiyle ilgilenme gereği hiç duymamış ve bilmiyor ki arkadaşları arasında adı “Mikropları Koruma Kolu Başkanı”na çıkmış.

Elma Şekeri Ülkesi’ nin en kayda değer özelliklerinden biri de Mavisel Yener’in birbirinden keyifli ve düşündürücü masalları anlatırken yakaladığı, kitabın kendi dünyasına yakışan ama geleneksel masal dilinin olanaklarından da yararlanan dili. Örneğin masal girişlerinde küçükler yine annelerinin beşiklerini tıngır mıngır sallıyorlar ama “Evvel zaman içinde,” diye başlanılan masallar “Galaksi saman içinde, pireler uzay üssünde,” diye devam ediyor. Üstelik, ne olduğunu söylemeyeceğiz ama kitabın sonunda güzel bir sürpriz de sizleri bekliyor.

Nilay KAYA

Elma Şekeri Ülkesi
Mavisel Yener
Resimleyen: Murat Sayın
Bilgi Yayınevi, 96 sayfa

Doğu Yücel'le Röportaj, XOXO The Mag, Ekim 2012

FANTASTİK HAREKET ENGELLENEMEZ!

Kendi deyimiyle “urban-fantasy” yazarı, “Okul”lu senarist, yılların müzik eleştirmeni Doğu Yücel’le gençlik edebiyatını ve sinemasını, Türk edebiyatının fantastikle olan imtihanını, hayal dünyamızı besleyenleri ve hayallerimizin beslediği bir hayatı konuştuk. Bir de size yılbaşı müjdesi: Yılbaşına doğru Kırmızı Kedi Kitabevi’nden çıkacak bir öykü derlemesinde “Noel Babayı Kim Öldürdü Lan?” adlı ilk defa fantastik olmayan bir öyküyle Doğu’nun hayal gücü yeniden karşımızda olacak.

İlk romanın Hayalet Kitap 10 yıl sonra gözden geçirilmiş baskısıyla yeniden raflarda. Neler gözden geçirildi? Bugün baktığında nasıl değerlendiriyorsun romanını?

Hayalet Kitap çok erken yaşta yazılmış bir romandı. Özellikle platonik aşk üzerine kitapta çok fazla alıntı ve gönderme vardı ama bir alıntıyı unuttuğumu fark ettim. O da Genç Werther’in Acıları’ndandı. Aslında ilk başta bahsetmem gereken, hatta kitabı yazarken de etkilendiğim bir roman. Mesela ondan bir alıntı ekledim. Diğer yandan biraz çocuksu göndermeler yapmışım genç yazar hissiyatıyla birlikte, onları biraz törpüledim. Çok da fazla dokunmadım, çünkü kitabın o saflığını, naifliğini, acemiliğini ve bunun yarattığı hissi bozmak istemedim. Ben kendimi çok ciddiye alan biri değilim ama yazdığım üç kitapla ilgili iddialı konuşabilirim. Kitabı tekrar okuduğumda açıkçası çok beğendim, çok sürükleyici ve yenilikçi bir yönü olan bir roman. Eğlenceli ve platonik aşk ile eğitim gibi iki mesele üzerine iyi tespitleri olan ve o meseleler üzerine iyi giden bir roman. Geçenlerde üniversite kampüsünde geçen romanların neredeyse olmadığı, en dikkat çekenin ise Hayalet Kitap olduğu hakkında bir yazı çıktı. Düşündürücü, çünkü Türkiye gibi genç bir nüfusun bu kadar yoğun olduğu bir ülkede gençler üzerine edebiyat yapılmaması sorun. O yönden kitap zamanında bir eksikliği kapatmıştı, şu anda da kapatıyor. Diğer yandan, platonik aşk konusu da çok fazla ele alınmak istenmeyen bir konu ama ben edebiyatta ne kadar dürüst olursanız o kadar iyi olacağını düşünüyorum. Bu iki açıdan da Hayalet Kitap tamamlayıcı bir rolü olduğunu düşündüğüm bir roman.

Romanı “Platonik Aşklar Krallığı”na ithaf etmiştin. Duruyor mu bu krallık?

Duruyor. Özellikle de ülkemizde. İlişkilere bakış açımızın ve ilişkilerin yaşanma biçiminin tek taraflı olduğunu düşünüyorum. Yaşanan ilişkilerde bile karşılıksız ya da eşitsiz bir durum var. Roman bu yönden de okunabilir. Sadece karşılıksız aşkın romanı değil, eşitliksiz aşkların da bir romanı ve bu krallık hâlâ dimdik ayakta.

Romandan uyarlanan Okul’un senaryosunu sen yazmıştın. Hikâyeyi liseye uyarlamak senin tercihin miydi? Sence uyarlama nasıl sonuç verdi?

Yönetmenlerin tercihiydi. Genelde ticari bir karar diye düşünülüyor ama değildi. Lise eğitimi üzerine söylenebilecek daha çok şey olduğu düşünüldü. Filmi önemsiyorum ama bir yandan da hayalimizdeki gibi bir film olmadı. Buna rağmen şu an baktığımda birçok açıdan önemli olduğunu düşünüyorum. Eğitim eleştirisini bu kadar sert bir şekilde yapan, öğretmenlerin sınıfta öğrencilere karşı uyguladığı diktatörlüğün etkilerini gösteren, hatta günümüzde daha yeni yeni tartışılmaya başlanılan zorunlu din dersi konusunun üzerine bu kadar giden bir film yoktu popüler sinemamızda. Ama Hayalet Kitap’ın ileride yeniden sinemaya uyarlanmasını isterim.

Okul’un Türk sinemasında korku ve fantastik alanında genç bir geleneği oluşturduğu bir gerçek. 2000’lerden bu yana yükselen bu genç dalgayı nasıl değerlendiriyorsun?

Okul yakaladığı gişe başarısı sayesinde bu türlerin Türkiye’de çoğalmasına yol açtı. Tür açısından çok da örnek alınan bir film olmadı aslında çünkü Okul korku-komedi-gençlik filmidir. Ondan sonra ortaya çıkan filmler ise Türkiye’de insanların en çok korktuğu hurafe olan cinler üzerinden gidilerek çekildi. Korku sinemasında, Ada - Zombilerin Düğünü gibi iyi örnekler vardı bence. Ben bir korku sineması hayranı olarak, korku sinemasının hayranlar tarafından, hayranlara yapılan bir sinema türü olduğunu düşünüyorum. Ada’yı o yüzden seviyorum mesela. Onun dışındaki birçok film sadece Türkiye’de cinlere duyulan dinî korkuyu suistimal eden filmler. Semum hariç. Diğer yandan gençlik filmleri de çoğaldı ama Sınav dışında çoğunda Okul’un eleştirel tavrı yoktu, daha çok sulu komedilerdi. Gençler kendilerini anlatan filmler görmek istiyorlar, bu açıdan Türk sinemasına renk geldi.

Yılların edebiyat eleştirmenlerinin bu genç sese yaklaşımı nedir? Bazen popüler kültürden yararlanılmasından rahatsız olduklarını görüyoruz.

Evet, hem biraz fazla gönderme kullanıyor olmam hem de türümün fantastiğe yakın olmasından dolayı eleştiriler alıyorum yaşça büyük uzmanlardan. Fantastik edebiyatı kaçış edebiyatı olarak görüyorlar. Oysa şimdiye kadar konuştuklarımızdan bile ne kadar gerçeğe saldıran bir tavrının olduğu belli. Doğaüstü unsurlarla günümüz hakkında bir şeyler söylemeye çalışıyorum ama maalesef hâlâ inanılmaz önyargılı eleştirilerle karşılaşıyoruz. Bir yandan benim romanlarımla ilk defa fantastik edebiyat okuyanlardan “Ben fantastik edebiyatın böyle olduğunu hiç tahmin etmiyordum,” diyen mailler alıyorum. Şu ana kadar öyle bir önyargı oluşmuş, fantastik edebiyatın tamamen gerçeklerden kopuk, Yüzüklerin Efendisi gibi bambaşka âlemlerde geçen, sadece ejderhalarla dövüşülen ama bunların ardında gerçeğe dair hiçbir şeyin olmadığını düşündürten yazılar çıkmış zamanında. Oysa Yüzüklerin Efendisi dâhil birçok fantastik eser tam da gerçeği yorumlamaya çalışan eserlerdir.

Dönüp dönüp okuduğun, duygu, düşünce ve düş dünyanı besleyen yazarlar kimler?

En başa gidersek Macera Tüneli serisi. Sonra Jules Verne geldi. Ardından H.P. Lovecraft. Lise yıllarında Shakespeare’den çok etkilendim. Douglas Adams, Boris Vian, Italo Calvino, Dino Buzzati, Marquez, E.A. Poe. Sonra bir Stephen King çılgınlığı başladı. Hayalet Kitap’ı okurken Stephen King’den ve Lovecraft’ten ne kadar etkilendiğimi fark ettim. Özellikle Lovecraft hayranları, Hayalet Kitap’ı bir Lovecraft hayranının yazdığı bir gençlik-korku romanı olarak okuyabilirler. Tabii dilim asla onunki gibi değil ama olayların anlatılışındaki matematiği tamamen onun gibi kurmuşum, buna çok güldüm. Son zamanlarda Bret Easton Ellis ve Murakami’yi çok beğeniyorum. Yerli yazarlardan Orhan Pamuk, Barış Müstecaplıoğlu, Hakan Bıçakcı, Emrah Serbes, Mehmet Açar, Levent Şenyürek gibi isimleri takip ediyorum.

Stephen King’i neden bu kadar çok seviyorsun? Son romanı üzerinden kendisine korkuyu Amerikan sistemini olumlamak için malzeme olarak kullandığı eleştirileri yapılıyor. Bu konuda ne düşünüyorsun?

Stephen King her şeyden önce çok büyük bir edebiyat tutkunu ve çok dürüst bir yazar. Bazı kötücül düşüncelere, insanların içindeki o karanlığa herhangi bir sansür getirmeden kitaplarında yer verebiliyor. Psikolojik açıdan çok derinliklidir bence Stephen King’in karakterleri. Son romanı hakkında çıkan eleştiriler için roman ya yanlış okunmuştur ya da hiç okunmamıştır diye düşünüyorum. Herhangi bir tarzı değerlendirmek için o tarz içindeki diğer başyapıtları okumak, o tarz hakkındaki birtakım bilgilere sahip olmak gerekir. Maalesef bu yok. Bir eleştirmen Barış Müstecaplıoğlu’nun Perg Efsaneleri’ni eleştiriyor ama aynı eleştirmenin daha önce Yüzüklerin Efendisi’ni okumadığı ortaya çıkıyor. Yüzüklerin Efendisi’ni okumayan biri Perg Efsaneleri’ni eleştiremez. Başka bir örnek de Varolmayanlar’da başıma gelen. Ana karakterin sevgilisini cinsel bir obje gibi görmesi, Varolmayanlar’ın gizli örgütüne kadınların alınmaması, güzel kadınların hayalet olamaması gibi aslında komik olsun diye yazdığım bazı kuralları ciddiye alıp kitabı kadın düşmanı olarak algılayanlar çıktı. Stephen King’in romanlarında da sakatlara yönelik çok acayip önyargıları vardır karakterlerin. Ama orada o önyargılara sahip olan insanlık, aslında. Orada bir ayna tutuluyor, ben de bir ayna tutmaya çalıştım.

Türkiye korku ve fantastik türüne kaynaklık edecek malzemeleri bol bol barındırıyor. Bunlar neler sence?

Türkiye'deki her kesim için en büyük korku gelecek korkusu. Birbiriyle anlaşamayan etnik kesimlerin de, inanç gruplarının da en büyük korkusu karşı tarafın onlara kendi gerçeklerini dikte etmesi. Bir anlamda özgürlük korkusu bu. Bu sadece bugüne ait değil, Türkiye Cumhuriyeti'nin her döneminde farklı kesimlerin farklı dozlarda hissettiği bir korku. Gücü elde edenin diğer kesimi azınlığa dönüştürebildiği, onu bastırabildiği, kendi istediği şablona sokmak için elinden geleni yapabildiği bir korku filminde yaşıyoruz. Oysa çok basit bir şey yaparak; yani bu korkuyu duymadan, herkesin özgürlüklerine saygı göstererek hep birlikte yaşayabilsek bu korku filmini bir Hollywood romantik komedisine dönüştürebiliriz. Ama işte gücü eline alan o gücü sonuna kadar kullanıp gücün kölesi olmayı tercih ettikçe, zor...

Saffet Murat Tura kendisiyle yapılan bir söyleşide edebiyatın önemli bir işlevinin iktidarla olan hesaplaşması olduğunu söylüyordu. Senin yazdıklarında da çeşitli iktidar biçimlerine başkaldırı var. Doğru mu?

Gündüz Vassaf’ın Cehenneme Övgü’sünü okuduğumdan beri totaliter rejim ve üzerimize gelen bütün baskılar üzerine kafa yoran bir insanım. O kitabı okumam benim hayatımda dönüm noktası olabilir. O yüzden de tüm bunların üzerine, onlar benim üzerime geldiği sürece gideceğim. Zaten bence sanat hayattan intikam alma yoludur. Ben de bu yaşadığımız hayatı, elimizdeki tek nimeti kötüleştirmek için elinden geleni yapan bütün araçlara, kurumlara karşı kalemimi oynatacağım, başka yapabileceğim bir şey yok.

FABİSAD’dan (Fantazya ve Bilimkurgu Sanatları Derneği) bahseder misin? Faaliyetleriniz ne durumda?

Kuruluş amacı Türkiye’deki fantastik ve bilimkurgu edebiyatı ve benzer türlere olan önyargıyı kırmak, yeni yazarların ortaya çıkmasını sağlamak, Türk edebiyatına bir renk getirmek. Hayal gücü hayatımızda ve izlediğimiz, okuduğumuz sanat dallarında ne kadar çok olursa insanların hayata daha özgür bir çerçeveden bakabileceğini düşünüyoruz. Aslında misyonumuz edebi bir misyon değil sadece, hayata dair bir misyon. Şu anda Giovanni Scognamillo’ya adanan bir öykü yarışması tasarlıyoruz. Çok önemsediğimiz bir yarışma çünkü FABİSAD’daki birçok yazar, zamanında Nostromo ve Gençlik Kitabevi’nin yarışmalarıyla ortaya çıkmış, kitaplarını yayımlatabilmiş isimler. Artık Gençlik Kitabevi o yarışmayı yapmıyor, Nostromo yok. O yüzden biz böyle bir yarışma düzenliyoruz ve daha önce kimsenin adını duymadığı çok iyi yazarlar keşfedeceğimizi düşünüyoruz. Fantastik eylemlerimiz devam edecek!

Holdenvari

Çocuk çocukken kollarını sallayarak yürürdü
Derenin ırmak olmasını isterdi
Irmağın da sel
Ve su birikintisinin de deniz olmasını...
Çocuk çocukken
Çocuk olduğunu bilmezdi
Bağdaş kurup otururdu
Sonra koşmaya başlardı
Saçının bir tutamı hiç yatmazdı
Ve fotoğraf çektirirken poz vermezdi...

Der Himmel Über Berlin

XOXO The Mag, Eylül 2012: Aydınlanma mı? Delilik mi?

HBO’nun “dünyayı aydınlatan” dizisi Enlightened ikinci sezonuyla tekrar huzurlarımızda…

Aydınlanma aydınlanma denilen gözleri şaşı olmuş bir canavar… O gözler içeriye bakıyor, dışarıya bakıyor, arada kalan “ben”e bakıyor, o gözlerin sahibi şaşırıp kalıveriyor. İçinde yaşadığımız evren, bize dinginlik getirsin, artık şaşırtmasın derken “aydınlanma” denilen mefhum hallaç pamuğuna dönüşüyor? Nasıl mı? 2011’in Kasım ayında HBO ekranlarında arzı endam etmeye başlayan Enlightened’ın Amy Jellicoe’sunun durumunda 24.000 $’lık terapi faturasıyla mesela. Mark White ile birlikte yazdığı dizide kendine yönelik tahribattan oluşan eski hayatını “aydınlanma” yoluyla bertaraf etmeye çalışan Amy’ye hayat veren Laura Dern, Ocak 2013’te ikinci sezonu yayımlanmaya başlayacak olan diziye bakalım nasıl bir aydınlanma getirecek?

İlk sezon boyunca ruhsal arınmasını yaşadıktan sonra biraz da paradoksal bir şekilde eski hayatını geri kazanmak için traji-komik hallere düşen Amy’nin çırpınışları biz günümüz Havva’larına pek de yabancı gelmemişti. Bir yandan “Yatlar katlar başkalarının olsun, benim tek emelim iç huzurum,” derken kurumsallık ağından örülü iş yerlerinde ister istemez kendini rekabet öznesi olarak buluvermek, “Aslında istediğim sadece basit, huzurlu bir ilişki,” derken en temelsiz ilişkilere adım atıp kendini paralamak, hiçbirimize yabancı gelmeyen durumlar olsa gerek. İşin en ironik tarafı da kendi ağına hapsolan örümcek misali, hem bu ağdan kurtulup kendini iç huzurdan müteşekkil bir aydınlanma halesiyle çevrelemeye çalışmak, hem de bu işi en zor savaş alanında, insanı tam da sinir krizinin eşiğine getiren ortamların göbeğinde gerçekleştirmeye çalışmak. Zor iş vesselam! Amy’nin ilk sezonda yapmaya çalıştıklarını paradoksal bulmamın nedeni de bu keza: Kendi elleriyle mahvettiği eski hayatını arkada bırakmak yerine, aydınlanma terapisi sonucunda geri kazanmaya çalışması. Üstelik bu sefer bütün dünyaya değişim ve aydınlanma getirecek bir ajan olmayı kendine misyon edinmesi.

Gerçek hayatta da Laura Dern’in annesi olan Diane Ladd’in canlandırdığı annesinin fırlattığı inançsız bakışların altında, “Bu yaştan sonra da ana kucağına geri döndüm,” demeden genç kızlık odasındaki yatağına oturup günlük tutarak dengesini korumaya ve kendini telkin etmeye çalışması, Amy’nin misyonunu gerçekleştirmek yolunda attığı ilk adım. Bu arada 24.000 $’lık terapi faturasını annesi ödemek zorunda! Aydınlatılacak ilk nesne ise hayata hâlâ bağımlılıklarla tutunmaya çalışan Luke Wilson’ın canlandırdığı eski kocası. Ancak asıl büyük taarruz Amy’yi iş yerinde bekliyor. Herkesin önünde ‘delirdiği’ halde işinden kovulmayıp büyük bir merhamet göstergesi olarak kendisine eski pozisyonundan farklı, yeni bir görev verilen Amy, artık çalıştığı korkunç kozmetik firmasının bulunduğu binanın zemin katlarından birinde durmaksızın data girişi yapmak zorunda. İşinin monotonluğu bir yana eski ve yeni çalışma arkadaşlarının kendisi hakkındaki önyargılarıyla da boğuşmak durumunda olan Amy, işe dönüşünün ilk gününde giydiği sapsarı elbisenin vaat ettiği gibi gerek kendisi gerek etrafındakilere ışık getirmeye çalışıyor. Bir yandan hayatından yoga, meditasyon ve terapi seanslarını eksik etmeden dünyanın bütün egolarını ve çıkar hesaplarını, taşıdığı günışığıyla alt edeceğini düşünüyor.

Şöyle bir gerçek var ki özellikle Amerikalı seyirciler tarafından Amy’nin naif ve tuhaf bulunan bu çabası onu şimdiye kadar en sevilen dizi karakteri yapmadı. Kendi adıma, Amy’nin son derece sembolik sarı elbisesini aydınlanma haricinde, Charlotte Perkins Gilman’ın “Sarı Duvar Kâğıdı” adlı öyküsündeki erkeğin ve sistemin delirttiği kadının algısındaki sarı renk olarak da görmüyor değilim. Hatta zorla deli olduğuna inandırılıp bir de üstüne şeytanın çocuğunu doğurmak zorunda kalan Rosemary’nin Bebeği’nin Rosemary’sinin film boyunca uçuşan sarı perdeleri de aklıma geliveriyor. Nitekim dizinin “Enlightened” isminin alt başlığının “Sinir Krizinin Eşiğindeki Kadın” olması boşa olmasa gerek. Amy’nin durmaksızın çevresindeki insanlarda ve sistemde değişim yaratmaya çalışırken acıklı ve komik durumlara düşmesi tuhaf bir delilik ve aydınlanmanın sonucu sanki.  Altın Küre’yi kucaklamış Laura Dern’in müthiş performansıyla hayat verdiği bu garip kadın Amy’nin büyüsü de bu birleşimden kaynaklanıyor. Asıl merak ettiğimiz Regina Spektor’un katharsis etkisi yaratan “Human of the Year” şarkısıyla vurucu bir son yapan ilk sezondan sonra, Amy’nin büyülü değneğinin dizinin devamında neyi aydınlatacağı? İçimizi mi, dışımızı mı? Ya da öyle bir değnek var mı cidden?

İyi Kitap Sayı: 43, Gökyüzünün dili olsa…

Gökyüzünde Neler Oluyor adlı hareketli kitap, gökyüzü ve iklimle ilgili pek çok doğa olayını hareketli uygulamalarla örneklendiriyor. Öğrenmeyi eğlenceli kılan bu tarz kitaplar, tam da okullar açılırken tüm öğrencilerin ihtiyaç duyduğu boşluğu dolduruyor.

Hiç gökyüzünün dili olsa da bize kendini anlatsa dediniz mi? Günlerin, mevsimlerin, gökyüzünün, türlü hava hareketlerinin, iklimlerin doğasını okullarda okutulan coğrafya kitapları dışındaki bir üslup içinde, farklı bir dilden dinlesek… Final Kültür Sanat Yayınları gökyüzüyle ilgili öyle bir kitap yayımlamış ki bu dileğim gerçek olmakla kalmadı; gökyüzü, kitabın sayfalarını çevirdikçe gözlerimin önünde bizzat canlanıverdi! Gökyüzünde Neler Oluyor - Gökyüzü ve İklimle İlgili Hareketli Bir Kılavuz adındaki bu kitap, ilk hareketli kitabım Külkedi’sini hatırlattı bana, yüzümde bir tebessüm oluştu ve sonra en klişe yetişkin cümlelerinden birisi dökülüverdi ağzımdan: “Şimdiki çocuklar ne kadar şanslı!” Çocukluğumun hareketli Külkedisi, defalarca sayfalarını çevirip aynı oyunbaz sayfalarla vakit geçirirken yeterince çekiciydi, fakat şimdi sayfalar üzerinden canlanan şey bambaşka: Burada bayağı bilimsel olaylar gayet eğlenceli ve anlaşılır bir tarzda anlatılıyor. Açık söyleyeyim; coğrafyaya özel bir ilginiz olmasa bile bu kitap baştan çıkarıcı.

Müthiş bir grafik tasarım eseri olan kitap, konu ettiği her türlü doğa olayını hareketli uygulamalarla örneklendiriyor. Havada neler mi olup bitiyor? Rengârenk bir çarkı döndürünce, rüzgârdan basınca, nemden yağışa her türlü hava hareketiyle karşılaşıyorsunuz. Hava aynı anda hem güneşli hem de yağmurluysa ne mi olur? Öğrenmek için bir şerit çekiyorsunuz ve karşınızda yedi renkli gökyüzü köprüsü! Kitabın bu uygulamalı ve hareketli bölümleri sadece bilgi vermekle kalmıyor, aynı zamanda gerekli coğrafi bilgiyi verdikten sonra sizi o konuda deney ya da ufak bir test yapmaya da yönlendiriyor. Örneğin, siz de havayı koklayan adam olabilirsiniz! Nasıl mı? Kitap sayesinde alçak ve yüksek basınçlar, izobarlar, sıcak ve soğuk havanın hareketleri hakkında bilgi edinip ayrıca bu bilgileri örnek bir hava tahmini haritasında test etme şansınız var da ondan.

Kitap güneş, mevsimler, kutuplar ve gökyüzü katmanları gibi en temel konulardan başlayarak, yağmur, bulutlar, rüzgâr, meteoroloji ve iklimler olmak üzere konularını bölümlere ayırarak ayrıntılı bir şekilde sunuyor. Kitabın tek albenisinin hareketli uygulamalar olduğunu düşünmeyin sakın, çünkü bilgiyi sunma biçimi de takdire değer. Sadece asıl coğrafi bilgiyi vermekle kalmayıp, herkes tarafından bilinmeyen tarihsel anekdotlar, konuya ilişkin genel kültür bilgileri, hatta tartışma konuları da sunuyor. Sadece bir dakikada yeryüzüne 900 milyon ton yağmur düştüğünü biliyor muydunuz mesela? Bulut çeşitlerini öğrenirken Latince bilginizi geliştirmeye ne dersiniz peki? Hiçbir teknolojik icat olmadan önce hava tahminleri nasıl yapılıyordu, öğrenmek ister misiniz? Hayvanların ve bitkilerin belli başlı hareketlerini gözlemleyerek yapılan bu hava tahminlerinin bazılarını bugün dahi kullanıyoruz. Örneğin, kuşların alçaktan uçması yağmurun geleceğine işarettir, çünkü kuşlar yağmur yağmadan önce havanın daha yoğun olduğu alçak bölgelerde uçmayı tercih ederler. Hava tahminleriyle ilgili tarihteki teknolojik gelişmelere de yer veriliyor kitapta; tıpkı jeolojik devirlerin her aşamasına yer verildiği gibi, hem de rengârenk görseller ve tablolar eşliğinde.
Bana esmeyi anlat rüzgâr… Bana yeryüzüne nasıl düştüğünün öyküsünü anlat yağmur damlası… Bir de kişileştirilen doğa olaylarının öyküleri var ki kitaba edebi bir tat katıyor. Yağmur damlasının okyanustan başlayıp, her defasında başka bir yere indiği sonsuz döngüsünün anlatıldığı öykü bunlardan biri.

Son olarak, bilim insanlarının hâlâ işleyişini çözmeye çalıştığı iklimlere geliyoruz. Temel iklim çeşitlerini ve özelliklerini örneklerle öğreniyor, iklimi etkileyen belli başlı durumlar hakkında bilgi sahibi oluyoruz. İnsanın kendi eliyle iklim değişikliklerinde nasıl önemli bir rol oynadığının örneklerini de görüyoruz. Ozon tabakasını delen kutu spreyler, havaya karbondioksit salan uçaklar, otomobiller, elektrik santralleri, fabrikalar, yok olan ormanlar ve daha türlü etken bu değişime yol açan etkenlerden bazıları. İklim konusunda geleceğin ne getireceği esaslı bir tartışma konusu ve bu kitabı okuyanlar da bu tartışmaya davet ediliyor. Hepimiz aynı gökyüzünün altında yaşadığımıza göre gelin siz de bu tartışmaya katılın…

 

Nilay KAYA

Gökyüzünde Neler Oluyor?
Christiane Dorion
Final Kültür Sanat Yayınları, 20 sayfa